دین چیست؟

گلهای راهنمایی جلد دوم اتصال گذشته با حال

همان طور که قبلاً گفته شده دین به معنی قبول و پذیرش دل است و دین و دانش که با هم توأم گردد اثر خود را خواهد بخشید. مثلاً وقتی می‌گویند شخص متدین به دین الهی است یعنی دانش‌هایی را که آن دین برای بشر ارمغان آورده قبول کرده است. هر کدام از این دو جنبه ناقص باشد اثر مطلوب نخواهد داشت. اگر دانش باشد و دین نباشد چون مورد قبول نیست اثری ندارد. هزارها خروار دانش و هزاران کتاب علم را به مقابل کسی گذارند در حالی که دل او بدان متوجه و قبول‌دارنده نباشد فایده‌ای نخواهد داشت. باید اول قبول کند بعد به دنبال آن برود. این است که در مثل قرآنی که با تعبیر لطیف شیخ اجل سعدی علیه‌الرحمه ترجمه شده می‌فرماید:

نه محقق بود نه دانشمند چارپایی بر او کتابی چند

دانش هرچه انباشته گردد وقتی کسی دنبال آن نرود و به آن توجه نکند چه سود خواهد داشت؟ بهترین تعلیمات دانش هر دین را جلو کسی بگذارند و او گوش، هوش و دل خود را بر آن نبندد نخواهد فهمید و از آن نتیجه نخواهد برد و از گنج آن اطلاعی حاصل نخواهد نمود پس دین و دانش باید توأم باشد. اول قبول و ایمان و بعد دانش است. به این ترتیب خوب روشن شد که چون دانش به معنی همه نوع دانش است و دانش دین هم شامل همه نوع دانش می‌شود پس دین تنها که به معنای قبول است معنی نخواهد داشت و باید هر دو توأم با یکدیگر باشند.