استعداد و مقدر و تمرین
هرچند میزان و بهره خرد به سازمان مغزی هر فرد و استعداد آفرینش که بر حسب تقدیر و مشیّت الهی معین است بستگی تام دارد، اما موضوع ورزش و تمرین و کوشش را نیز فراموش نباید کرد زیرا کوشش در تمرین و پرورش استعداد مقدر را قویتر می‌سازد. بطور مثال یک درخت سیب مقدر آن این است که سیب بدهد و هرچه کنند مقدر آن تغییر نخواهد کرد، مثلاً زردآلو نخواهد داد اما در اثر کوشش و پرورش و کود و مراقبت و مواظبت همان درخت سیب ثمرات درشت و پاکیزه می‌دهد. برعکس غفلت و سهل‌انگاری سبب می‌گردد که میوه‌های ریز و ضعیف و یا پژمرده از آن به وجود آید و در هر حال تقدیر آن عوض نخواهد شد. درخت سیب، سیب است و زردآلو، زردآلو.
کوشش و تمرین نیز مفید است و استعداد فطری مقدر را پرورش می‌دهد، اما تقدیر را عوض نمی‌کند و غفلت برعکس استعداد مقدر و فطری را به حالت ضعف و عقب‌ماندگی دچار می‌سازد. تعلیم و تربیت نیز مشمول همین قاعده و قانون است.