تعالی معنوی بشر
 |  |
| همۀ ادیان آسمانی مانند چراغ راه تاریک بشر را فروزان کرده و پیش پای او راه را روشن نموده‌اند. اما در اثر پیشرفت زمان و توسعه دانش و اقتضای روز این چراغ‌ها تکامل یافته و به یک نحوه نبوده است. | |
شرحی که درباره پیشرفت زمان گفته شد مشمول امور معنوی و ادیان نیز هست و ادیان نیز که خود از علم جدا نیستند مشمول همین قانون و قاعده پیشرفت زمان بوده و دوشادوش دانش پیش رفته و همیشه در ترقی و تعالی بوده‌اند چنان که در زمان حضرت آدم بنا بر نقل کتب آسمانی مردم لخت زندگی می‌کردند و برای حفاظت خود از برگ درختان استفاده می‌نمودند و پس از آن دوران حضرت نوح رسید که حتی استفاده از کشتی را نمی‌دانستند و به وسیله پیامبر عظیم‌الشأن آن زمان به آن ها آموخته شد و به تدریج جلو آمد تا به دین و معلومات دانشی حضرت ابراهیم و حضرت موسی و حضرت عیسی علیهم‌السّلام و سپس دیانت بزرگ و پیشرفته اسلام رسید.
همان طور که زمان پیشرفت علم به شمار می‌رود پیشرفت دین نیز که شعبه‌ای از علم است می‌باشد و سیر تدریجی ادیان نیز زمان را تشکیل می‌دهد. با مطالعه و دقت در ادیان سلف تفاوت و سیر تدریجی آن ها به خوبی روشن می‌شود.
چنانکه نمی‌توان دین حضرت نوح را با دین حضرت ابراهیم مقایسه نمود و دیانت موسی (ع) بسی پیشرفته‌تر از دین حضرت ابراهیم (ع) به نظر می‌رسد و دین حضرت عیسی مترقی‌تر از دین حضرت موسی و دیانت مقدس اسلام از همه آن ها کاملتر و مکمّل ادیان گذشته بوده و در هر حال سیر ترقی و پیشرفت تدریجی آن ها کاملاً روشن و مبرّهن است و این قاعده کلی طبیعی و تخلّف‌ناپذیر ترقی زمان است.