شعور و اراده در همه چیز

پس صحبت بر سر آن است که طبیعت دارای شعور و اراده است و قبلاً باید گفته شود که معنی شعور مجموعه نیروی عاقله زندگی و ادامه حیات است. عقیده موحدین آن است که طبیعت صاحب شعور است و حقیقت حکم می‌کند که باید همین طور باشد. چطور ممکن است طبیعت بدون شعور باشد و به زندگانی خود ادامه دهد. چطور طبیعت بدون شعور و قدرت می‌تواند از مصالح خود آگاه باشد و نظم کامل و تخلف‌ناپذیری را پیروی نماید؟

طبیعت سراسر انباشته از عقل و شعور و روح است و هیچ چیزی نیست که از روح یعنی امر پروردگار خالی باشد. همان طور که انسان صاحب شعور است حیوانات و حتی میکروب نیز از شعور بهره مندند. اگر شعور نباشد چطور زندگی می‌کنند و به چه ترتیب منافع را جلب و ضرر را دفع می‌نمایند؟ نباتات هم از شعور بی‌‌نصیب نیستند چه هرگاه شعور و روح نداشته باشند قدرت روییدن ندارند. جمادات و مایعات و بخارات هم دارای شعورند. کره زمین هم صاحب شعور است. خلاصه آن که همه چیز شعور دارد.

خرد حکم می‌کند که چون سراسر عالم یک نیروی واحد است¹این همه مظاهر گوناگون تجلیات و اجزاء آن بشمار می‌رود.

بدیهی است که هر یک از این اجزاء از شعور و روح کلی عالم بهره مند است چنان که بدن انسان که آن‌ را مجموعه واحدی می‌گویند مرکب از میلیاردها سلول و اتم و اجزاء مختلف است که هر کدام به استقلال دارای حرکت و زندگی و روح هستند و مجموع آنها انسان را تشکیل می‌دهد و روح انسانی در تمام اجزاء و ذرات بدن وجود دارد. عالم هم در مثال همان گونه است و روح که امر پروردگار است در همه اجزاء آن اعم از انسان و حیوانات و نباتات و جمادات و غیره و غیره جاری وساری است و هیچ چیز نیست که از آن خالی باشد.

• دیدگاه ها