توضیح و تذکر

گلهای راهنمایی جلد دوم لذت پس از رنج حاصل می‌شود بررسی دربارۀ تألم
در عهد حجر اختراع نیزه و تیر و کمان برای بشر بسیار مهم و ارزنده بود ولی امروزه در مقابل وسائل و اختراعات ارزش آن روز خود را از دست داده است.

در اینجا لازم است مطلبی تذکر داده شود که دانش بشر در هر زمان متناسب با همان زمان است و نسبت به زمانی که در آن است عقب نیست. کما اینکه در عهد حجر مخترع حربۀ سنگی در دورۀ خود بسیار مهم و ارزنده بود و امروز هم مخترع موشکی که به ماه می‌رود نسبت به این زمان بسیار باارزش است. اما دانش بشر در هر زمان نسبت به دانشی که در زمان‌های بعد حاصل می‌شود ناچیز است و هیچوقت نمی‌تواند با کاروان آیندۀ دانش مقایسه شود چنان که حربۀ عهد حجر را نمی‌توان با سلاح‌های اتمی امروز مقایسه نمود هرچند در زمان خود نهایت اهمیت را داشته است. به علاوه نسبت به منبع عظیم و لایتناهی دانش عالم که همۀ دانش‌ها از آنجا سرچشمه می‌گیرد دانش بشر بسیار ناچیز و غیر قابل ملاحظه است.