وحدت ادیان آسمانی
به قلم استاد محمدعلی الصابونی ـ استاد دانشکدۀ الهیات و دروس اسلامی
ترجمه از مجلۀ الحج ـ مکه مکرمه ـ 20 شوال 1386
کلیه ادیان و قوانین آسمانی یکی از پی دیگری توسط پیامبرانی از جنس بشر نازل شده و پرچم نیکوکاری و درستی و پاکی و وحدت الهی و وحدت دین و وحدت ملت را بر طبق اوامر خداوند بزرگ تبلیغ می‌کنند. «در حقیقیت دین شما یک دین است و من خدای شما هستم پس مرا بپرستید» (الانبیاء 92) رسالت پیامبران الهی و کوشش آن بزرگواران به دعوت دائمی بشر بر این پایه استوار است. هدف و مقصد آن یکی است هر چند که طرق و راه ها مختلف باشد. این است رسالت وحدت و ایمان در اسلام که معنی آن وسیع و شامل است. این امر بر تمام افراد بشر صدق می‌کند. خداوند راست می‌فرماید: ما قبل از تو پیامبری نفرستادیم مگر این که به او وحی کردیم که خدائی جز من نیست پس مرا بپرستید.
(الانبیاء)
دین خدا یکی است
دینی که خداوند برای بندگان خود پسندیده و پیامبران خود را برای آن فرستاد یکی است و متعدد نیست. این آبی است که در جوهرۀ خود از سرچشمۀ واحدی بر می‌آید. دعوت آن یگانه است یعنی دعوت به سوی وحدت. سرچشمه آن یکی و خدا است که نگاهدارندۀ جهان و شارع قانون و خالق مخلوقات و فرستنده پیامبران با رهبری حق است. در حقیقت دین یکی است و با اختلاف پیامبران دین تفاوت نمی‌کند و با بودن اقوام متعدد دین متعدد نخواهد شد. دین همان دعوتی است یگانه که از طرف تمام پیامبران از زمان حضرت آدم (ع) تا حضرت محمد (ص) جریان داشته و همان رسالت لایزالی است که خداوند در قرآن بیان فرموده «ان الدین عندالله الاسلام ـ همانا که دین در نزد خدا اسلام است» و هر کس غیر از اسلام دینی برگزیند از او پذیرفته نیست و او در روز بازپسین از زیانکاران خواهد بود.
(آل عمران 85)
از این رو وحدت دین در نزد ما مسلم است. فهم دین، جهانی و قابل قبول است زیرا همۀ ادیان به هم پیوسته‌اند و کلیه رسالات بر حول یک محور می‌چرخند. پس همان رسالت الاسلام است که همیشه می‌ماند.
معنی الاسلام
معنی واقعی الاسلام وسیع و شامل است. معنی آن تسلیم و اطاعت به ارادۀ الهی است و فرمانبرداری از قوانین او و سر نهادن به دستوراتش و راضی بودن به فرمانش ـ هر کسی که به فرمان خداوند تسلیم نمی‌شود مسلمان نیست. می‌فرماید: هرگاه با تو مباحثه و جدل کردند بگو من روی خود را به جانب خدا تسلیم کردم و همچنین آنها که از من پیروی کنند و به آنها که کتاب دارند و بی‌سوادان بگو آیا تسلیم به‌خدا هستید؟ اگر تسلیم هستند هدایت شده‌اند و اگر پشت کردند پس همانا تبلیغ بر تو است و خداوند به بندگان دانا است.
(سوره آل عمران)
و خداوند تبارک و تعالی درباره حضرت ابراهیم خلیل می‌فرماید که تسلیم به امر خدا و خشنود به سرنوشت او بود و جز اطاعت و خضوع به خالق خود چیزی نمی‌شناخت و اولادان خود را بر این روش تربیت فرمود و اطاعت امر خدا و فروتنی و تسلیم کامل به‌خدا را به آنها آموخت. «هنگامی که خدا به ابراهیم گفت تسلیم شو پس گفت به پروردگار عالم تسلیم هستم و ابراهیم این امر را به پسرانش و یعقوب توصیه کرد که ای فرزندان خداوند برای شما دین را برگزید و پس نمیرید مگر این که مسلمان باشید و آیا شما گواه بودید هنگامی که مرگ بر یعقوب فرا رسید به فرزندان خود گفت که بعد از من چه می‌پرستید گفتند ما خدای تو و خدای پدرانت ابراهیم و اسحق را می‌پرستیم که خدای واحدی است و به آن تسلیم هستیم.»
(سوره بقره)
این است معنی حقیقی اسلام که انسان قلب و دل و عقلش و همه اعضاء بدنش تسلیم حق تعالی گردد. برای بشر در هیچ چیز حتی روحی که بین پهلوهای او است چاره‌ای نیست جز آن که همه را به‌خداوند تسلیم نماید و بنده‌ای مطیع برای امر مولایش باشد و چیزی از آنها را مالک نیست جز آن که همه از آن خدا است. این است که مسلمان بدین نغمه در عبادات خود مترنم است: « بگو نماز و عبادات و زندگی و مرگ من در راه خدای عالمیان است که او را شریکی نیست و من به این کار مأمور شدم و اول مسلمان هستم».
(الانعام)
اسلام دین تمام پیامبران است
همان طور که گفتیم اسلام دین همه پیامبران و مرسلین یعنی دین نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمد و غیر آنها از انبیاء علیهم‌السلام می‌باشد.
خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده مگر به دین اسلام و هیچ رسولی را مأمور نکرده مگر به دعوت اسلام چرا که اسلام دینی است که ادیان آسمانی در حول آن می چرخند و عقیده‌ای است که تمام ملت‌ها و طوایف در طول او واردند و ازمنه در حول این اندیشۀ واحد می‌گردد و هدفی است واحد و مبدأ انسانی جلیل که بنای آن بر ایمان به‌خدا و اعتقاد به یکتایی او و کوشش در کسب رضای او است.
اسلام رسالت نوح علیه السلام
نوح علیه‌السلام قوم خود را به ایمان به‌خدا و قبول اسلام که از طرف خدا بود فراخواند ولی از دخول در دین او ابا کردند و تحت پرچم او در نیامدند و او را تکذیب نمودند تا این که مأیوس شد و آنها را نفرین نمود.
در سوره یونس آیه 72 است که از قول نوح می‌فرماید: «اگر شما روی برگردانید من از شما اجری نخواسته‌ام زیرا اجر من با خدا است و به من امر کرده که از مسلمین باشم.»
اسلام دین حضرت ابراهیم علیه‌السلام
حضرت ابراهیم که پدر پیامبران است و رشته پیامبری اغلب از او منتزع شده قوم خود را به سوی اسلام می‌خواند و به فرزندان خود می آموخت چگونه بر محور اسلام زندگی کنند و بمیرند و از خدای خود می‌خواست که در فرزندان او کسانی باشند که اسلام را گرفته و به اهل زمین تبلیغ کنند پس خداوند دعایش را اجابت فرمود: « خداوندا ما را مسلمین به خودت و از فرزندان امت مسلم به سوی خودت قرار ده»
(سوره بقره)
«ابراهیم یهودی و نصرانی نبود بلکه مسلمانی پاکیزه بود و از مشرکین نبود.»
(آل عمران)
اسلام دین موسی علیه‌السلام
دین حضرت موسی علیه‌السلام نیز اسلام بود که مخالف با ادیان سابق نبود و همان دعوتی را می‌کرد که نوح و ابراهیم و یعقوب و اسماعیل و سایر پیامبران عظام می‌کردند لذا خداوند تعالی خبر داد که او هم مسلمان است و قوم خود را به اسلام خوانده است.
و گفت موسی ای قوم اگر شما به خدا ایمان آورده‌اید پس به او توکل کنید اگر مسلمان هستید پس گفتند ما به خدا توکل کردیم خدایا ما را آزمایشی برای قوم ظالمین قرار مده و ما را به رحمت خود از کافران نجات بخش.
(یونس 84 ـ83)
اسلام دین عیسی علیه‌السلام
همین طور حضرت عیسی بن مریم قوم خود را به سوی اسلام می‌خواند. در قرآن کریم تصریح شده که دعوت عیسی علیه‌السلام نیز اسلام بوده است: «پس وقتی عیسی از آنها شائبۀ کفر احساس نمود گفت یاران من در راه خدا کیانند. حواریون گفتند مائیم یاران خدا به‌خدا ایمان آوردیم و گواه باش که ما مسلمان هستیم. خدایا به آن چه فرو فرستادی ایمان آوردیم و از پیامبر پیروی کردیم پس ما را جزء گواهان ثبت فرما.»
(آل عمران 52 ـ 53)
همین طور است یوسف علیه‌السلام: «خداوندا تو به من ملک دادی و تأویل احادیث (خواب ها) به من آموختی ای پدید آورندۀ آسمان ها و زمین تو یاور منی در دنیا و آخرت پس مرا مسلمان بمیران و به پاک مردان ملحق ساز.»
خلاصه
از این نصوص آیات کریمه بر ما وحدت رسالات آسمانی به معنای وسیع و شامل مفهوم انسانی جلیل روشن می‌شود و این همان است که همۀ انبیاء بدان بشر را فراخوانده و پیامبران بزرگوار برادران حقیقی یکدیگرند که با کمک هم این بنای عظیم را که بنای ایمان است ساختند. دین آنها واحد و مسلک و شریعت آنها مختلف است (برای هر کدام از امت ها شریعت و راه ها قرار دادیم (لکل جعلناً منکم شرعۀ و منهاجا) اما دین تغییرپذیر نیست زیرا دین واحد همۀ انبیاء آن است (ان الدین عند الله الاسلام).
بنای رسالات آسمانی با مبعوث شدن حضرت محمد صلی الله علیه و آله تکمیل گردید.
ترجمه از مجلۀ الحج ـ مکه مکرمه ـ 20 شوال 1386
کلیه ادیان و قوانین آسمانی یکی از پی دیگری توسط پیامبرانی از جنس بشر نازل شده و پرچم نیکوکاری و درستی و پاکی و وحدت الهی و وحدت دین و وحدت ملت را بر طبق اوامر خداوند بزرگ تبلیغ می‌کنند. «در حقیقیت دین شما یک دین است و من خدای شما هستم پس مرا بپرستید» (الانبیاء 92) رسالت پیامبران الهی و کوشش آن بزرگواران به دعوت دائمی بشر بر این پایه استوار است. هدف و مقصد آن یکی است هر چند که طرق و راه ها مختلف باشد. این است رسالت وحدت و ایمان در اسلام که معنی آن وسیع و شامل است. این امر بر تمام افراد بشر صدق می‌کند. خداوند راست می‌فرماید: ما قبل از تو پیامبری نفرستادیم مگر این که به او وحی کردیم که خدائی جز من نیست پس مرا بپرستید.
(الانبیاء)
دین خدا یکی است
دینی که خداوند برای بندگان خود پسندیده و پیامبران خود را برای آن فرستاد یکی است و متعدد نیست. این آبی است که در جوهرۀ خود از سرچشمۀ واحدی بر می‌آید. دعوت آن یگانه است یعنی دعوت به سوی وحدت. سرچشمه آن یکی و خدا است که نگاهدارندۀ جهان و شارع قانون و خالق مخلوقات و فرستنده پیامبران با رهبری حق است. در حقیقت دین یکی است و با اختلاف پیامبران دین تفاوت نمی‌کند و با بودن اقوام متعدد دین متعدد نخواهد شد. دین همان دعوتی است یگانه که از طرف تمام پیامبران از زمان حضرت آدم (ع) تا حضرت محمد (ص) جریان داشته و همان رسالت لایزالی است که خداوند در قرآن بیان فرموده «ان الدین عندالله الاسلام ـ همانا که دین در نزد خدا اسلام است» و هر کس غیر از اسلام دینی برگزیند از او پذیرفته نیست و او در روز بازپسین از زیانکاران خواهد بود.
(آل عمران 85)
از این رو وحدت دین در نزد ما مسلم است. فهم دین، جهانی و قابل قبول است زیرا همۀ ادیان به هم پیوسته‌اند و کلیه رسالات بر حول یک محور می‌چرخند. پس همان رسالت الاسلام است که همیشه می‌ماند.
معنی الاسلام
معنی واقعی الاسلام وسیع و شامل است. معنی آن تسلیم و اطاعت به ارادۀ الهی است و فرمانبرداری از قوانین او و سر نهادن به دستوراتش و راضی بودن به فرمانش ـ هر کسی که به فرمان خداوند تسلیم نمی‌شود مسلمان نیست. می‌فرماید: هرگاه با تو مباحثه و جدل کردند بگو من روی خود را به جانب خدا تسلیم کردم و همچنین آنها که از من پیروی کنند و به آنها که کتاب دارند و بی‌سوادان بگو آیا تسلیم به‌خدا هستید؟ اگر تسلیم هستند هدایت شده‌اند و اگر پشت کردند پس همانا تبلیغ بر تو است و خداوند به بندگان دانا است.
(سوره آل عمران)
و خداوند تبارک و تعالی درباره حضرت ابراهیم خلیل می‌فرماید که تسلیم به امر خدا و خشنود به سرنوشت او بود و جز اطاعت و خضوع به خالق خود چیزی نمی‌شناخت و اولادان خود را بر این روش تربیت فرمود و اطاعت امر خدا و فروتنی و تسلیم کامل به‌خدا را به آنها آموخت. «هنگامی که خدا به ابراهیم گفت تسلیم شو پس گفت به پروردگار عالم تسلیم هستم و ابراهیم این امر را به پسرانش و یعقوب توصیه کرد که ای فرزندان خداوند برای شما دین را برگزید و پس نمیرید مگر این که مسلمان باشید و آیا شما گواه بودید هنگامی که مرگ بر یعقوب فرا رسید به فرزندان خود گفت که بعد از من چه می‌پرستید گفتند ما خدای تو و خدای پدرانت ابراهیم و اسحق را می‌پرستیم که خدای واحدی است و به آن تسلیم هستیم.»
(سوره بقره)
این است معنی حقیقی اسلام که انسان قلب و دل و عقلش و همه اعضاء بدنش تسلیم حق تعالی گردد. برای بشر در هیچ چیز حتی روحی که بین پهلوهای او است چاره‌ای نیست جز آن که همه را به‌خداوند تسلیم نماید و بنده‌ای مطیع برای امر مولایش باشد و چیزی از آنها را مالک نیست جز آن که همه از آن خدا است. این است که مسلمان بدین نغمه در عبادات خود مترنم است: « بگو نماز و عبادات و زندگی و مرگ من در راه خدای عالمیان است که او را شریکی نیست و من به این کار مأمور شدم و اول مسلمان هستم».
(الانعام)
اسلام دین تمام پیامبران است
همان طور که گفتیم اسلام دین همه پیامبران و مرسلین یعنی دین نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمد و غیر آنها از انبیاء علیهم‌السلام می‌باشد.
خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده مگر به دین اسلام و هیچ رسولی را مأمور نکرده مگر به دعوت اسلام چرا که اسلام دینی است که ادیان آسمانی در حول آن می چرخند و عقیده‌ای است که تمام ملت‌ها و طوایف در طول او واردند و ازمنه در حول این اندیشۀ واحد می‌گردد و هدفی است واحد و مبدأ انسانی جلیل که بنای آن بر ایمان به‌خدا و اعتقاد به یکتایی او و کوشش در کسب رضای او است.
اسلام رسالت نوح علیه السلام
نوح علیه‌السلام قوم خود را به ایمان به‌خدا و قبول اسلام که از طرف خدا بود فراخواند ولی از دخول در دین او ابا کردند و تحت پرچم او در نیامدند و او را تکذیب نمودند تا این که مأیوس شد و آنها را نفرین نمود.
در سوره یونس آیه 72 است که از قول نوح می‌فرماید: «اگر شما روی برگردانید من از شما اجری نخواسته‌ام زیرا اجر من با خدا است و به من امر کرده که از مسلمین باشم.»
اسلام دین حضرت ابراهیم علیه‌السلام
حضرت ابراهیم که پدر پیامبران است و رشته پیامبری اغلب از او منتزع شده قوم خود را به سوی اسلام می‌خواند و به فرزندان خود می آموخت چگونه بر محور اسلام زندگی کنند و بمیرند و از خدای خود می‌خواست که در فرزندان او کسانی باشند که اسلام را گرفته و به اهل زمین تبلیغ کنند پس خداوند دعایش را اجابت فرمود: « خداوندا ما را مسلمین به خودت و از فرزندان امت مسلم به سوی خودت قرار ده»
(سوره بقره)
«ابراهیم یهودی و نصرانی نبود بلکه مسلمانی پاکیزه بود و از مشرکین نبود.»
(آل عمران)
اسلام دین موسی علیه‌السلام
دین حضرت موسی علیه‌السلام نیز اسلام بود که مخالف با ادیان سابق نبود و همان دعوتی را می‌کرد که نوح و ابراهیم و یعقوب و اسماعیل و سایر پیامبران عظام می‌کردند لذا خداوند تعالی خبر داد که او هم مسلمان است و قوم خود را به اسلام خوانده است.
و گفت موسی ای قوم اگر شما به خدا ایمان آورده‌اید پس به او توکل کنید اگر مسلمان هستید پس گفتند ما به خدا توکل کردیم خدایا ما را آزمایشی برای قوم ظالمین قرار مده و ما را به رحمت خود از کافران نجات بخش.
(یونس 84 ـ83)
اسلام دین عیسی علیه‌السلام
همین طور حضرت عیسی بن مریم قوم خود را به سوی اسلام می‌خواند. در قرآن کریم تصریح شده که دعوت عیسی علیه‌السلام نیز اسلام بوده است: «پس وقتی عیسی از آنها شائبۀ کفر احساس نمود گفت یاران من در راه خدا کیانند. حواریون گفتند مائیم یاران خدا به‌خدا ایمان آوردیم و گواه باش که ما مسلمان هستیم. خدایا به آن چه فرو فرستادی ایمان آوردیم و از پیامبر پیروی کردیم پس ما را جزء گواهان ثبت فرما.»
(آل عمران 52 ـ 53)
همین طور است یوسف علیه‌السلام: «خداوندا تو به من ملک دادی و تأویل احادیث (خواب ها) به من آموختی ای پدید آورندۀ آسمان ها و زمین تو یاور منی در دنیا و آخرت پس مرا مسلمان بمیران و به پاک مردان ملحق ساز.»
خلاصه
از این نصوص آیات کریمه بر ما وحدت رسالات آسمانی به معنای وسیع و شامل مفهوم انسانی جلیل روشن می‌شود و این همان است که همۀ انبیاء بدان بشر را فراخوانده و پیامبران بزرگوار برادران حقیقی یکدیگرند که با کمک هم این بنای عظیم را که بنای ایمان است ساختند. دین آنها واحد و مسلک و شریعت آنها مختلف است (برای هر کدام از امت ها شریعت و راه ها قرار دادیم (لکل جعلناً منکم شرعۀ و منهاجا) اما دین تغییرپذیر نیست زیرا دین واحد همۀ انبیاء آن است (ان الدین عند الله الاسلام).
بنای رسالات آسمانی با مبعوث شدن حضرت محمد صلی الله علیه و آله تکمیل گردید.