اتحاد همگانی با خدا چیست؟
از این جا به دست میآید که همه اجسام و اشیاء عالم یکی هستند و هر بشری با بشرهای دیگر و با حیوانات و نباتات و کرات و فضا و غیره و هر چه هست متصل و یکی است. مگر همگی از امر پروردگار با خود ندارند؟ امر پروردگار از خود او جدا نیست. پس همگی متصل به اویند و یزدان با همه هست و از هیچ کس جدا نمیباشد.
اما نتوان گفت که روح یک بشر یا یک موجود به تنهایی یزدان است. اگر روح یک فرد خود یزدان باشد تکلیف سایر مخلوقات عالم لایتناهی چه میشود. روی این اصل است که فرموده: روح از امر پروردگار است: قل الروح من امر ربی.
اما عالم لایتناهی که از اراده پروردگار آفریده شده امر خود او است و امر او از او جدا نیست.
این است سر این مطلب که گفته شده خدا همه چیز هست و هیچ چیز نیست یعنی هر چیزی را در نظر بگیری و به او اشاره کنی خدا او نیست اما همه چیز هست و همه چیز از خدا جدا نیست. همچنین گفته شده خدا همه جا هست و هیچ جا نیست. یعنی همه جا از او مملو است و از امر او پر است اما هیچ جا نیست یعنی هر جا را که محدود کنی بهوسیله اشاره یعنی به آن جا اشاره کنی و نشان دهی خدا این جا است چنین نیست. اگر خدای در جای معینی باشد، در آسمان باشد، در عرش باشد، در درخت باشد، در بشر باشد، پس تکلیف سایر چیزها و سایر جاها چطور میشود و چگونه خدا میتواند از عالم جدا شود؟