وضع محیط و اثر آن
ثانیاً وضع محیطی که طفل در آن به وجود می‌آید اثر دارد، مثلاًً در افریقا پا به عرصه وجود می‌گذارد و به علت وضع خاص آب و هوا و گازهای آنجا، طفل مثلاًً آن رنگی که پدر دارد نخواهد داشت و غیر او می‌شود (یعنی ممکن است رنگ پوستش کمی تیره‌تر از پدر شود) و اخلاقی را که لازمه محیط و آب و هوای آنجاست اتخاذ می‌کند و همان عوامل محیط آن جا در روحیه و اخلاق و رفتار او اثر می‌گذارد. حتی این تغییر در بزرگسالان هم مؤثر است و با اینکه همان تربیت می‌باشد شخص در اثرمسافرت از نقطه‌ای به نقطه دیگر اخلاق و رفتار و فکرش تغییراتی پیدا می‌کند.
علت اینکه ساکنان صحاری و دهات فکرشان قویتر است و بهتر فکر می‌کنند، بهره بردن از هوای قوی است که آن ها در دسترس دارند، چنان که نوابغ و انبیاء و سلاطین بزرگ در بین آن ها پیدا شده است. تمام این اموری که گفته شد تشکیل جبر و مقدر بشر را می‌دهد.