سیر تکاملی دانش
دانشی که در عالم پدید آمده است اعم از دانش مادی یا معنوی چیزی نیست که یکباره و بی‌سابقه در جهان به وجود آمده باشد بلکه همان طورکه روش عالم بر روی تکامل و ترقی تدریجی بنا شده است دانش نیز به طور تدریجی در عالم پیش رفته و راه ترقی پیموده است. به طور مثال همین اتم که امروز تا حدودی نیرویش در جهاتی محدود در اختیار بشر درآمده دوهزارسال قبل ذیمقراطیس یونانی و قبل از او کسان دیگر حقایقی درباره آن بیان داشته‌اند که برخی ازآن حقایق با آنچه امروز به وسیله تجربیات علمی روشن شده تطبیق می‌کند و باعث تعجب است که چگونه بدون داشتن هیچ‌یک از این وسایل آن مطالب را اظهارکرده‌اند. این سیر تدریجی همچنان پیش رفته و از دانشمندی به دانشمند دیگر رسیده و هرکدام مطالبی بر آن افزوده‌اند. زمانی دانشمندان اسلامی مانند ابوعلی سینا و فارابی و رازی و روشندلانی نظیر مولانا جلال‌الدین رومی درباره آن بحث کرده و شعرایی چون هاتف اصفهانی در این خصوص روشنی‌هایی به ظهور رسانده‌اند، که هیچکدام از آنچه امروز معلوم شده دور نیست تا اینکه سیر تدریجی و منظم آن به جایی رسیده که در عهد معاصر روترفورد و دانشمندان دیگر از کشورهای مختلف معلومات امروزی را درباره اتم روشن کرده‌اند و این سیر همچنان ادامه دارد و قابل توقّف نیست.
همه دانش‌های عالم چنین است و علوم معنوی هم همین حال را دارد.