تاریخ زمینۀ وسیع مطالعه است
آیینۀ تاریخ نیز زمینه‌ای کاملاً روشن و پربار برای این مطالعه است. همانطور که باز هم گفته‌ام زندگی افراد انسان از بسیاری جهات با زندگی اجتماعات تشابه دارد و عواملی که در یکی مؤثر است در دیگری هم ذی‌اثر می‌باشد. لذا در سیر تاریخ می‌توان این حالات ترقی و تنزل و پیشرفت و شکست را مکرراً مشاهده کرد. هیچ ملتی از این قاعده مستثنی نیست و هیچ قومی را در عالم نتوان یافت که مدعی باشد همیشه مواجه با موفقیت یا همیشه مواجه با شکست بوده است، همانطور که هیچ فردی هم نیست که زندگیش سراسر کامروایی یا سراسر ناکامی باشد.