چگونه ابر ایجاد می شود

در هوا به صورت نامرئی همیشه مقداری بخار آب که از تبخیر سطوح آبها و مناطق مرطوبی به وجود می‌آید وجود دارد. مقدار این بخار آب به نسبت معینی از جو وابسته به درجه حرارت است. هنگامی که درجه حرارات به قدری کم شود که پائین‌تر از نقطه اشباع بیاید معمولاً تراکمی پیدا می‌شود که گاه به‌صورت بلورهای ریز یخ و یا به‌صورت قطرات ظریفی است که در روی عناصر ثابت موجود مانند گرد و خاک های ریز یا ذرات الکتریزه (یون ها) تشکیل می‌گردد. همین بلورها و یا قطرات است که ایجاد ابرها و مه‌ها را می‌دهد. ابرها با وجود اشکال مختلف که گاهی پراکنده و سبک و گاه سنگین و متراکم به نظر می‌رسد در اثر تصادف و اتفاق به وجود نمی‌آید. با دقت کافی می‌توان انواع آنها را شناخت و رابطه‌ تشکیل آن‌ را دانست.
پدیده‌های الکتریکی رعد مربوط به ایجاد ابرهای بزرگی است که آنها را (کومولونیمبوس) می‌نامند که در دل آنها جریان های برقی تصاعدی ایجاد می‌شود. قسمت فوقانی آنها گاه تا 5 الی 6 کیلومتر ارتفاع دارد و قسمت پائین آنها در حدود یک الی 2 کیلومتری زمین قرار دارد. می‌توان این توده‌های عظیم را شبیه ماشین های الکترواستاتیک (تولید برق ساکن) دانست حتی در آن‌موقعی که ما تظاهر ایجاد برق آنها یعنی همان خطوط برق را نبینیم.
آیا باید علت تولید برق آنها را شبیه به یک ماشین برق ولتایی یا یک ماشین برق مالشی دانست. علت هر چه باشد شارژهای الکتریکی از دل ابر جدا شده به طرف قله یا پایه ابر می‌آید و در آن تولید برق قوی مثبت یا منفی می‌کند. به این ترتیب یک میدان مغناطیسی قوی در داخل ابر بین ابر و زمین یا بین ابرها نسبت به هم تشکیل می‌شود. در این شرایط میدان مغناطیسی نزدیک زمین ممکن است قدرت منفی یا مثبت خیلی زیاد پیدا کند که مقدار آن تا ده‌ها هزار ولت در هر متر برسد و گاهی نیز جریانهای روشنی از آن ساطع می‌گردد.
هنگامی که میدان‌های الکتریکی که به این ترتیب ایجاد شده به شدت کافی رسید تخلیه‌های منقطع در آن انجام می‌گیرد و این همان است که در نظر ما به‌صورت برق جلوه می‌شود. این برق که می‌بینیم جرقه‌های عظیم برق است که در داخل یک ابر و یا بین ابر و زمین یا بین ابرهای مختلف انجام می‌شود. در این موارد طول این برق خیلی مختلف است. از ابر به زمین گاهی تا 2 کیلومتر طول دارد ولی بین دو ابر 10 الی 15 کیلومتر طول پیدا می‌کند. و اما نسبت به توالی آنها گاهی به قدری زیاد است که در برخی طوفان ها هر چند ثانیه یک بار و در برخی مواقع فوق‌العاده هر ثانیه تا کمتر از ثانیه یک بار اتفاق می‌افتد.
درباره‌ شکل برق و فرم نامنظم آن که در واقع از هر چند خطوط منقطع که پشت سر هم به نظر می‌رسد تشکیل شده این طور فکر می‌کنند که یونیزاسیون قوی هوا که در اثر تخلیه نخستین ایجاد شده مسیر برق‌های بعدی را معین می‌کند.
طول مدت برق فرق می‌کند و از یک ده هزارم تا یک هزارم ثانیه طول می‌کشد و در چشم ما بین یک‌هزارم تا یک‌صدم ثانیه به نظر می‌آید (چون در اثر اشتباه بصر طولانی‌تر از واقع به نظر می‌رسد).
رعد عبارت است از صدای تخلیه و این صدایی است خشک و شلاقی (وقتی برق نزدیک ما است) و صدایی است غلطنده و قوی با انعکاس‌های متوالی (وقتی برق دورتر است). اما اگر خیلی دور باشد صدا دیگر به انسان نمی‌رسد در حالی که برق به خوبی پیداست.
در کلیه موارد مختلفه رعد و برق مقدار انرژی برقی خیلی زیاد است و این موضوع از آثاری که گاهی برق زدگی ایجاد می‌نماید پیداست. بر حسب محاسباتی که شده شدت جریانات مزبور در حدود ده هزار آمپر و شاید چندین ده هزار آمپر است.
این مطالب درباره‌ قسمت پائین جو است. در قسمت بالا نیز گاهی برق‌های هوایی صورت می‌گیرد که هنوز اطلاعات دقیقی درباره ‌آن نداریم.
ترجمه و تلخیص از کتاب نجوم و ستارگان و عالم به قلم لوسین رودو و ژراردو و وکولور چاپ کتابخانه لاروس